Khôi phục dữ liệu đã xóa hoặc hư hỏng trên ổ cứng

Nhân tiện hôm nay nhận được việc phục hồi file Excel bị hỏng của một bạn kế toán (?) nên mình sẽ viết về khôi phục hay phục hồi dữ liệu.

Cũng rất tình cờ vì mình bình luận dạo trên Facebook một ngưởi đồng nghiệp cũ, bạn này gặp tình trạng tương tự và liên hệ mình.

Bạn không sử dụng Dropbox / OneDrive / Google Drive nên không phục hồi được từ đám mây. Sau khi thử Excel Open and Repair và Recover Unsaved Workbooks không được mình đã dùng Disk Drill Data Recovery Software để khôi phục về phiên bản gần nhất.

ℹ️ Ghi chú: This saved her alot of time, I guess.

1. Khôi phục dữ liệu hoạt động như thế nào

ℹ️ Ghi chú: nội dung chỉ vừa đủ hiểu nguyên lý để có thể sử dụng các phần mềm phục hồi dữ liệu trên Windows.

Xem thêm chi tiết tại File Recovery Basics: How Data Recovery Works.

1.1. Dữ liệu được lưu trữ trên đĩa và các thiết bị nhớ

Click vào đây

Ý tưởng cơ bản là bạn cần một thứ có thể ở hai hoặc nhiều trạng thái, một cách để thiết lập hoặc thay đổi trạng thái đó và một cách để đọc nó.

Ổ cứng và đĩa mềm sử dụng từ tính trong một đĩa quay. Đĩa được chia thành một số lượng lớn các vùng nhỏ và trong mỗi vùng, từ trường có thể chỉ theo một hướng hoặc hướng khác. Một cảm biến từ tính đọc nó, một nam châm điện khiến nó thay đổi.

Phương tiện quang học - CD, DVD và Blu-Ray - cũng tương tự như một đĩa quay, nhưng dữ liệu được lưu trữ bằng cách thay đổi mức độ phản chiếu của các vùng nhỏ trên đĩa và được đọc bằng tia laser. Cách dữ liệu được ghi khác nhau. Các đĩa được sản xuất hàng loạt được “ép”, dữ liệu được mã hóa dưới dạng các hố vật lý trong một lớp nhựa. Thay vào đó, đĩa có thể ghi sử dụng thuốc nhuộm và tia laser sử dụng nhiều năng lượng hơn để khiến thuốc nhuộm thay đổi độ phản chiếu để ghi (“ghi”) dữ liệu hoặc ít năng lượng hơn để chỉ đọc dữ liệu. Đĩa có thể ghi lại sử dụng thuốc nhuộm hoặc hợp kim có thể thay đổi giữa trạng thái phản xạ và không phản xạ bằng nhiều mức công suất khác nhau (trong trường hợp của CD-RW, khiến nó nóng lên ít hơn hoặc nhiều hơn).

Phương tiện thể rắn như ổ USB, SSD và bộ lưu trữ trong điện thoại thông minh sử dụng mạch vi điện tử. MOSFET cổng nổi là một bóng bán dẫn bao gồm một ’nút’ nhỏ, cổng nổi có thể lưu trữ điện tích và được bao quanh bởi một chất cách điện. Trường điện từ điện tích bị giữ lại của cổng nổi khiến bóng bán dẫn truyền hoặc chặn điện cho phép đọc trạng thái của nó. Để thay đổi trạng thái của cổng nổi, điện áp cao hơn sẽ khiến các electron tạo đường hầm lượng tử qua chất cách điện. Hàng tỷ bóng bán dẫn này được kết hợp trên các mạch tích hợp để tạo thành thiết bị lưu trữ.

Đó là ba loại lưu trữ chính đang được sử dụng hiện nay.

Về cơ bản tất cả đều là 0 và 1.

Nếu bạn muốn phục hồi dữ liệu vật lý bạn nên tìm hiểu thêm về những thứ này.

1.2. Các tập tin được lưu trữ trên đĩa

ℹ️ Ghi chú: cho Windows và NTFS là hệ điều hành và hệ thống tệp tin phổ biến nhất.

Bảng tệp chính (MFT) là tệp hệ thống trong hệ thống tệp NTFS (có tên là $MFT) lưu trữ metadata information về tất cả các tệp và thư mục trên ổ đĩa NTFS. MFT hoạt động như một chỉ mục cho tất cả các tệp và thư mục trên ổ đĩa, cung cấp quyền truy cập nhanh vào thông tin cần thiết để truy xuất tệp.

Mỗi tệp và thư mục trên ổ đĩa NTFS có một bản ghi duy nhất trong MFT, được gọi là mục nhập MFT. Mục nhập MFT chứa thông tin như tên tệp, dấu thời gian, quyền và con trỏ đến dữ liệu của tệp. Mục nhập MFT tương ứng được cập nhật khi tệp được tạo hoặc sửa đổi.

Khi tệp bị xóa, mục nhập MFT tương ứng được đánh dấu là free, nhưng dữ liệu tệp thực tế vẫn nằm trên đĩa cho đến khi bị ghi đè bởi dữ liệu mới. Điều này có thể hữu ích trong các tình huống khôi phục dữ liệu, vì dữ liệu của tệp đã xóa vẫn có thể khôi phục được. Khôi phục dữ liệu thành công yêu cầu các vùng đĩa bị dữ liệu đã xóa chiếm giữ không bị ghi đè.

1.3. Các phương pháp phục hồi tập tin

1.3.1. Phục hồi tập tin thông qua phân tích thông tin về tập tin và thư mục

Phần mềm khôi phục tệp bắt đầu bằng cách cố gắng đọc và xử lý thông tin về tệp và thư mục. Nếu hệ thống tập tin trên đĩa không bị hỏng nghiêm trọng, thường có thể khôi phục toàn bộ cấu trúc tập tin và thư mục.

1.3.2. Phục hồi tập tin bằng cách tìm kiếm các loại tập tin đã biết (raw file recovery)

Nếu phương pháp đầu tiên không tạo ra kết quả thỏa đáng, thì sẽ thực hiện tìm kiếm tệp thô. Phương pháp khôi phục dữ liệu thứ hai này có thể khôi phục dữ liệu tệp thành công hơn phương pháp đầu tiên, nhưng không thể khôi phục tên tệp gốc, dấu ngày/giờ hoặc toàn bộ cấu trúc thư mục và tệp của đĩa.

Tìm kiếm các loại tệp đã biết hoặc khôi phục tệp thô hoạt động bằng cách phân tích nội dung của đĩa để tìm “chữ ký tệp”. Chữ ký tệp là các mẫu chung biểu thị phần đầu hoặc phần cuối của tệp. Hầu như mọi loại tệp đều có ít nhất một chữ ký tệp. Ví dụ: tất cả các tệp thuộc loại tệp png (portable network graphics) đều bắt đầu bằng chuỗi “‰PNG” và nhiều tệp MP3 bắt đầu bằng chuỗi “ID3”. Các chữ ký tệp như vậy có thể được sử dụng để nhận dạng rằng một phần dữ liệu trên đĩa thuộc về một loại tệp nhất định và do đó có thể khôi phục được.

2. Nên sao lưu an toàn

Khôi phục dữ liệu chỉ nên là phương án cuối cùng, tốt hơn hết bạn nên sao lưu dữ liệu quan trọng một cách thường xuyên.

Trước đây mình sao lưu thủ công bằng cách sao chép tệp tin hàng ngày ra phân vùng khác và ổ cứng ngoài, hiện tại dùng thêm các giải pháp lưu trữ đám mây.

💡 Lời khuyên: Quy tắc 3-2-1 (hoặc Chiến lược dự phòng 3-2-1): Ý tưởng cho rằng giải pháp sao lưu tối thiểu phải bao gồm ba bản sao dữ liệu, bao gồm hai bản sao cục bộ và một bản sao từ xa.

3. Thông tin hữu ích

Phần mềm khôi phục dữ liệu

Phần mềm sao lưu dữ liệu

Thông tin tham khảo